Từ miếng trầu nghĩ tới chuyện bị Âu hoá

Khi cho miếng trầu vào nhai, hình ảnh đầu tiên xuất hiện trong tôi là bà nội. Không ít lần khi tấm bé, tôi tò mò xin bà miếng trầu nhai thử, để rồi lần nào cũng nhè ngay ra vì cay, lần nào bà tôi cũng cười trìu mến. Tôi từng nghĩ lớn lên mình cũng sẽ ăn trầu như bà.

Giờ đây trầu - cau chỉ còn xuất hiện trong cách chúng ta thực hiện lễ nghi, hoàn toàn biến mất khỏi đời sống. Sẽ không còn “những cô hàng xén răng đen, cười như mùa thu tỏa nắng”. Con tôi trong một buổi học online, cô giáo hỏi cả lớp vì sao lại có “răng đen”, và không thấy lớp trả lời. Thế hệ tôi có lẽ sẽ là thế hệ cuối cùng còn thấy người Việt ăn trầu nhuộm răng. Thế hệ cuối cùng còn nghe các bà khen có ông này, ông kia răng đen bóng đẹp lắm. Quan niệm màu răng “trắng như răng chó” (theo lời các cụ) từ phương Tây đã thay thế.

Tháng 9, tôi lên thăm ngôi nhà cổ của nhạc sỹ Dương Thụ tại Bắc Ninh, nghe bác và TS lịch sử Vũ Đức Liêm nói chuyện. Căn nhà hiếm hoi ngầm tràn cây cối trong bối cảnh bất động sản đang lên nhanh gấp nhiều lần nước lũ. Đó là một ngày nóng, nhưng chỉ cần bước vào khu vườn, bước vào căn nhà là có ngay sự dễ chịu. Như tiến sỹ Liêm nói, các cụ - tổ tiên người Việt - của chúng ta đã sống trên mảnh đất này hàng ngàn năm và đã có những cách thức để thích nghi. Cả khuôn viên là một sự hài hào và thậm chí còn thể hiện cả những mô thức tư duy, niềm tin tín ngưỡng.

Một sự hợp lý đã tồn tại cả ngàn năm.

Giờ đây chúng ta đang áp dụng những mô hình phương Tây, và rất nhiều thứ chúng ta đã quay lại phủ nhận giá trị cũ.

Ngay trong chuyện ăn uống, đối mặt với lạm phát protein và cơn bão đồ ăn nhanh, mọi người kêu gọi nhau học theo những phương pháp ăn healthy từ phương Tây. Có lẽ chúng ta chưa từng băn khoăn liệu chính người Việt chúng ta đã ăn healthy từ bản chất. Bữa ăn của người Việt luôn có rất nhiều rau, các món ăn truyền thống thường là sự kết hợp hài hoà của nhiều thực phẩm mà rau là thành phần không thể thiếu. Rau củ cũng được chế biến rất đơn giản - một phương pháp giữ được nhiều vitamin. Không chỉ vậy, hãy nhìn những thứ người Việt ăn từ đinh lăng, ngải cứu, tía tô, rau răm, tới gừng, xả… đều là những “thuốc trong vườn” mà suốt hàng ngàn năm, trong vườn nhà nào cũng có. Từ trải nghiệm của bản thân, tôi khẳng định ông bà ta mới chính là những bậc thầy ăn healthy.

Khác với nhiều quan điểm cho rằng chúng ta đang sống trong nền văn minh phổ quát phương Tây, Samual P. Huntington - trong cuốn Sự Van Chạm Của Các Nền Văn Minh - cho rằng không thể có điều đó, thậm chí trước sự bành trướng ảnh hưởng của phương Tây, các nền văn hoá đều cố gắng định hình bản sắc để chứng minh mình khác biệt.

Tương tự sử gia Ruget Bergman cho rằng phương Tây - vì vượt lên bởi tiến bộ của cách mạng công nghiệp - đã quá tự mãn khi phán xét những giá trị khác biệt cũng như áp đặt những giá trị của phương Tây lên các xã hội khác.

Quay lại chuyện ăn trầu, anh Nguyễn Thành Nam của FPT từng hỏi: “vì sao các cụ lại coi miếng trầu là đầu câu chuyện?” Vì ăn trầu say, say thì mới mềm môi, mới có thêm nhiều chuyện để nói. Vâng ăn trầu rất “phê”, tôi đã trải nghiệm.

Tự hỏi, liệu có đến một ngày chúng ta lại quay lại ăn trầu, lại thấy những hàm răng đen bóng là đẹp không?