Vài suy nghĩ về động lực học

"ĐỘNG LỰC" có lẽ là một thứ luôn khiến chúng ta trăn trở. Điều gì đánh đổi giữa việc ngồi trước một biển mây cảm thấy thật thư thái với một văn phòng lạnh lẽo hay trong một cửa hàng xe đạp nóng nực chật cứng xe? Đó là ĐỘNG LỰC. Điều gì khiến những tình nguyện viên của Chương trình tái chế xe đạp cũ cho học sinh nghèo bỏ thời gian và công sức, thậm chí là tiền bạc để thu gom xe đạp cũ, tái chế rồi chuyển nó tới những học sinh nghèo? Đó là ĐỘNG LỰC. "ĐỘNG LỰC" là thứ thúc đẩy chúng ta hành động. Có lẽ là tất cả mọi hành động bao gồm cả việc học tập.

Trong những lý thuyết và quan điểm về Động lực, tôi thích cách tiếp cận của Daniel H. Pink, tác giả của cuốn sách "Drive: The Surprising Truth About What Motivates Us". Theo Daniel Pink, tồn tại 2 dạng động lực được chia bởi yếu tố duy trì chúng: động lực bên ngoài - có được do sự kiểm soát và tác động bên ngoài như phần thưởng, sự trừng phạt; động lực bên trong - có được bởi sự tự ý thức, tinh thần và thái độ chủ động của cá nhân người đó. Động lực bên ngoài yêu cầu thiết lập các cơ chế kiểm soát và nó chỉ có tác dụng lớn với những công việc đơn giản và rất rõ ràng. Động lực bên trong hay động lực nội tại có hiệu quả với các công việc về trí óc, trừu tượng hay đòi hỏi sự sáng tạo. Pink cũng cho rằng động lực bên trong sẽ tạo ra niềm hứng khởi, khả năng sáng tạo, sự thoả mãn mà thậm chí là hạnh phúc.

Quay lại chuyện học, ba cấp độ động lực học theo TS Hiệp Phạm:

1. Động lực hữu dụng. Đây là động lực đến từ bên ngoài, như xã hội, như môi trường công ty tạo ra. Nó giống cây gậy và củ cà rốt. Một thứ điển hình cho động lực bên ngoài: học để có cái gì đó về vật chất hoặc để tránh một hậu quả. “Học để có một công việc tốt, để có thu nhập tốt” có thể đại diện cho loại động lực này.
2. Động lực bởi tri thức thật, kiến thức thật có giá trị. Động lực này xuất phát từ sự hứng thú với kiến thức mà chúng ta được tiếp nhận. Hãy tưởng tượng một người nhạy bén kinh doanh như Giang được chính Michael Porter nói về lý thuyết cạnh tranh của ông.
3. Động lực tự thân. Đây là mức độ cao nhất, được hình thành bởi thái độ hay tâm thế chúng ta với việc học. Mà theo tôi, thái độ đó là vì học chính là cách chúng ta làm người, một con người tự do không bị cái hang tăm tối bên trong mình che mắt. Học là một con đường giải phóng bản thân mình. Đó là cái thái độ của ông bà, cụ kỵ chúng ta cầm bút trong các lớp bình dân học vụ sau năm 1945, cũng như cầm súng tiến tới trận Điện Biên Phủ.

Chà một mớ lý thuyết hay quan điểm đầy mơ mộng mà các nhà kinh tế học hành vi theo trường phái thực dụng không thích thú cho lắm. Cơ mà kệ, tôi tin thế.